پترولوژی و ژئوشیمی سنگ‎های بازالتی موجود در قاعده توالی رسوبی ژوراسیک منطقه جمیل(شرق سهل) و اهمیت ژئودینامیکی آن‎ها

در منطقه جمیل، در 120 کیلومتری جنوب شهرستان شاهرود، در استان سمنان رخنمون‎هایی از سنگ‎های آذرین مافیک وجود دارند. این سنگ‎های آذرین مافیک به صورت گدازه و توده نفوذی می‎باشند. بررسی‎های صحرایی، پتروگرافی و نمودارهای ژئوشیمیایی نشان می‎دهند، که سنگ‎های آذرین منطقه شترکوه، ماهیت بازالتی و گابرویی دارند. کانی‎های اصلی تشکیل دهنده‎ آن‎ها را بلورهای پلاژیوکلاز و به مقدار کمتر پیروکسن تشکیل می‎دهند. کانی‎های فرعی آن‎ها شامل الیوین، آپاتیت، کانی‎های اپک (بر اساس مقاطع صیقلی تهیه شده پیریت و مگنتیت) می‎باشد. از کانی‎های ثانویه موجود در این سنگ‎ها می‎توان به کلریت، کلسیت، اپیدوت، زئولیت و اسفن اشاره نمود. زمینه‎ این سنگ‎ها را شیشه و ریز بلورهای پلاژیوکلاز، کلینوپیروکسن و کانی‎های اپک تشکیل می‎دهند. مهم‎ترین بافت‎های موجود شامل بافت‎های پورفیری، گلومروپورفیری، بادامکی، جریانی و اینترگرانولار هستند. کانی‎های اصلی تشکیل دهنده سنگ‎های گابرویی و گابرودیوریتی شامل پلاژیوکلاز، هورنبلند سبز، کانی‎های اپک و کلینوپیروکسن می‎باشند. آپاتیت و کوارتز کانی‎های فرعی موجود در این سنگ‎ها و اپیدوت، کلریت، کلسیت و سرسیت کانی‎هایی ثانویه را تشکیل می‎دهند. بافت‎های اینترگرانولار، ساب افیتیک، افیتیک و میکروگرانولار، از بافت‎های غالب موجود در سنگ‎های گابرویی می‎باشند. بررسی‎های ژئوشیمیایی سنگ‎های بازالتی ژوراسیک منطقه جمیل، نشان می‎دهند که آن‎ها دارای ماهیت قلیایی هستند و بر اساس نمودارهای تمایز محیط زمین‎ساختی، این سنگ‎ها در محدوده بازالت‎های قلیایی مرتبط با کافت درون قاره‎ای قرار می‎گیرند. بررسی تغییرات عناصر کمیاب نمونه‎های منطقه شترکوه، نشان‎دهنده غنی‎شدگی آن‎ها از lree و عناصر شدیداً ناسازگار و تهی‎شدگی آن‎ها از hree می‎باشد. روند موازی تغییرات عناصر نادر خاکی و بالا بودن مقادیر lile در این نمودارها به همراه طرح‎های موجود در نمودارهای تغییرات اکسیدهای عناصر اصلی، ناسازگار و سازگار نسبت به یکدیگر، بیانگر منشأ واحد سنگ‎های آذرین منطقه و نقش تبلور تفریقی، در تحول ماگمای سازنده سنگ‎های بازالتی منطقه شترکوه، است. با توجه به مطالعات ژئوشیمیایی و پتروژنتیکی انجام شده، می‎توان عنوان کرد که ماگمای سازنده سنگ‎های آلکالن مافیک قاعده سازند معادل شمشک از ذوب‎بخشی درجه پائین (7 تا 14 درصدی) یک منبع گوشته‎ای غنی شده زیر لیتوسفر قاره‎ای با ترکیب گارنت ـ لرزولیتی، در اعماق 100 تا 110 کیلومتری، در یک محیط کششی درون‎قاره‎ای حاصل شده است. شواهد ژئوشیمیایی به وضوح نشان دهنده‎ نبودن یا ناچیز بودن نقش آلایش پوسته‎ای در تحول ماگمای تشکیل دهنده سنگ‎های بازالتی منطقه در طی صعود ماگما به سطح زمین می‎‎باشند.